مدرسه شاه کمالیه در محله «شاه کمالیه» شهر یزد قرار دارد. مدرسه شاه کمالیه در گذشته مدرسه بزرگ و آب انباری بود که گنبد و بقعه کنونی در میان آن قرار داشت. متأسفانه به مرور زمان قسمت‌هایی از مدرسه شاه کمالیه به صورت خانه‌های مسکونی درآمده است. مدرسه شاه کمالیه که در قسمت غرب «مسجد جامع کبیر» یزد واقع شده، دارای گنبدی با روکش آجری است. قسمت درونی مدرسه هم با آب طلا و لاجورد تزئین شده است.مدارس تاریخی یزد از جمله مکانهای دیدنی استان یزد است که از جاذبه های خوب گردشگری برخوردار است . استان یزد از دیر باز مهد علم و تمدن بوده و در گوشه گوشه این خطه ، مدارس متعدد ساخته شده که امروز به عنوان نماد تاریخی محسوب می شود .
معروفترین مدارس تاریخی یزد عبارتند از : مدرسه امام خمینی (ره) تاسیس سال ۱۲۴۰ – مدرسه ایرانشهر تاسیس سال ۱۳۱۵ – مدرسه رستمی مریم آباد سال ۱۳۱۵ – مدرسه شاه کمالیه سال ۷۲۰ – دبستان خسروی در سال ۱۲۸۵ – دبیرستان کیخسروی در سال ۱۳۰۰ –گنبد مدرسه شاه کمالیه از داخل با نقوش مختلف تزیین و رنگ آمیزی شده بود.
بخشی از رنگ‌های لاجوردی و طلایی این گنبد، هنوز باقی مانده است. این مسجد دارای درگاهی با ایوان بلند و دو مناره در طرفین آن بود و تنها چهار صفه زیر گنبد که مدفن بانی و فرزندان اوست، بر جای مانده است. در داخل محوطه، روبه روی بقعه، پایابی است که دو نهر آب در آن جاری است و در حال حاضر از آب آن استفاده می‌شود. در مجاورت این بنا حمامی دایر بود که هنوز باقی است.
بقعه «شاه کمال‌الدین ابوالمعالی» همانند بقعه «سید رکن الدین» در نزدیکی آن، در گذشته کاربری مدرسه داشته اما در گذر زمان، بخش قابل توجهی از آن تخریب شده و اکنون تنها گنبدخانه بقعه‌ی آن باقی مانده است. این بنای تاریخی در سال ۷۲۰ توسط شخصی به نام «خواجه کمال‌الدین ابوالمعالی بن خواجه برهان‌الدین» فرزند «برهان الدین لطف الله» وزیر شاه مبارزالدین، حاکم یزد ساخته شده و در ابتدا شامل دو قسمت گنبد و اتاق بوده که گنبد بنای مذکور بازمانده از همان مدرسه‌ی قدیمی ایجاد شده در سال ۷۱۲ هجری قمری است.
بخش دیگر این مجموعه تاریخی شامل اتاقی متصل به گنبد است که بر طبق کتیبه موجود در آن، در سال ۷۲۹ هجری قمری و به فرمان شخصی به نام «شیخ علی بن فتح الله» بنا شده است. بنای تاریخی شاه کمالیه، کتیبه‌ها و نقوش منحصربفرد گچ‌کاری شده و زیبایی دارد و حتی گنبد با زمینه آجری آن نیز از ستاره‌های شش‌پر و تو خالی فیروزه‌ای پوشیده شده، به طوری که این کاشی‌ها همچون گردنبدی فیروزه‌ای دور تا دور گنبد خودنمایی کرده و نمای چشم‌نوازی را به وجود آورده است.
کتیبه‌هایی مزین به خط کوفی تزئینی نیز در دیوارهای زیرین گنبد تعبیه شده که هر چند به مرور زمان تغییر رنگ داده و آسیب دیده اما همچنان هویداست. البته اطراف محراب و در بالای آن نیز دو کتیبه به خط کوفی وجود دارد که آن‌ها هم در گذر زمان آسیب دیده‌اند. البته این گونه بیان می‌شود که احتمالاً پس از ساخت گنبد و روی دیوار غربی بنای متصل به گنبد، قبوری وجود دارند که متناسب با نوع کاربری این بخش قرار گرفته‌اند و کتیبه‌ای با خط ثلث در این محل قرار گرفته که آثاری از رنگ در آن مشاهده می‌شود. در این بنا که به شماره ۷۷۲ در لیست آثار ملی قرار گرفته، چند کاشی متعلق به زمان مغول و به شکل «ستاره هشت پر» نیز کشف شده که ارزش زیادی دارند.
منابع:صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران-روزنامه دنیای اقتصاد